Fort Pannerden krijgt stroom van de stroom

In een poging groener te worden én de exploitatiekosten te drukken, gaat Fort Pannerden elektriciteit opwekken in de naastgelegen Waal. Tussen de kribben en de boei komt-ie te liggen, het ouderwetse - en tegelijk ultramoderne - waterrad dat over een jaar Fort Pannerden van stroom moet voorzien. Aan de voorbereiding is een even zo lange periode vooraf gegaan.

Alle opties om de uit 1869 tellende vesting te verduurzamen zijn voorbij gekomen, vertelt directeur Eric Creemers. Keer op keer stuitte de mogelijkheden op bezwaren. ,,Maar we wilden wel iets. De elektriciteitsrekening kost ons nu een arm en een been. Bovendien willen we het eerste van de 45 forten in de Hollandse Waterlinie worden dat energieneutraal is.’’  

Een heuse denktank, gefinancierd door het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, dacht eerst aan wind. ,,Zet een grote mast neer met twee windmolens er aan, en je bent er’’, stelt Creemers. ,,Maar dat mocht niet van Rijkswaterstaat. Buitendijks mag er niets gebouwd worden.’’ Over drijvende zonnepanelen is nagedacht, en over het verbranden van biomassa uit de omliggende natuur. ,,Maar dat was te arbeidsintensief.’’ Zonnepanelen op land zouden de 'zichtlijnen van het monument' te veel aantasten, oordeelde de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. En vormvolgende zonnepanelen, beschikbaar in Duitsland, bleken nog niet rendabel.

De uiteindelijke oplossing is eigenlijk even logisch als slim. Het Doornenburgse fort, strategisch gelegen op de plek waar de Rijn zich opsplitst in de Waal en het Pannerdensch Kanaal, wordt omringd door stromend water. De conclusie: daar moeten we wat mee. Toch werd een turbine al snel uitgesloten. Zo'n onderwaterwiel vertraagt het water er voor, en versnelt de stroom erna. Niet iets waar Rijkswaterstaat blij van zou worden, weet Creemers. ,,Dan verplaatst het zand op de bodem zich, en slibben delen van de rivier dicht die echt niet dicht mogen slibben.’’

En dus wordt het een 'ouderwetse' molen, want die heeft geen invloed op de watersnelheid. Een wiek op een drijvende installatie, die vastzit aan twee palen, zoals een woonboot. Zodat het rad mee kan zakken en stijgen met de waterstand. ,,De stroomsnelheid van oppervlaktewater is altijd nagenoeg gelijk’’, zegt de directeur. ,,Voor ons is dit dan ook het ei van Columbus.’’

,,We hadden’’, vervolgt Creemers, ,,ook alleen voor het laaghangende fruit kunnen gaan. De boel beter isoleren, tochtwegen aanpakken, led-verlichting plaatsen. Dat doen we ook wel, maar we hebben hier een grote hoeveelheid stroom en gas nodig. Het fort is een groot complex, van steen. Eer je al die muren verwarmd hebt, ben je geruime tijd en heel wat stookkosten verder.’’ Die kosten zijn dan ook een belangrijke drijfveer voor het overgaan op zelf opgewekte stroom. Fort Pannerden geeft jaarlijks 12.000 euro uit aan elektriciteit en gas. ,,Op totale exploitatiekosten van meer dan 200.000 euro scheelt het een slok op een borrel als we die stookkosten niet meer hebben.’’

Nu moet het rad nog gerealiseerd worden. Net als met de voorbereidende fase, heeft de vesting zelf geen geld om de watermolen daadwerkelijk te laten maken. De handen werden ineen geslagen met Wiek II, een coöperatie die duurzame en lokale energieprojecten opzet. Eerder kwam van dit collectief het windmolenpark Nijmegen-Betuwe. Burgers kunnen investeren, en krijgen rendement over de elektriciteit die wordt verkocht.

Het ene rad in de Waal zou al ruim voldoende stroom op moeten leveren voor het fort. ,,Zodat we ook nog aan huizen in de omgeving kunnen leveren.’’ Bij gebleken succes, komen er meer wieken in het water om nog meer omwonenden van elektriciteit te voorzien. Dat levert de coöperatie, en dus uiteindelijk de deelnemers, weer geld op.

Om het initiatief nog duurzamer te maken, wordt het rad gemaakt van plastic soep - plastic afval dat uit het water wordt gehaald. ,,Laat ons een voorbeeld zijn’’, zegt Creemers. ,,Van één rad voor het fort naar 10 voor de hele omgeving. Over een jaar ligt de hele installatie bij de boei en zijn wij van het gas af. Het zou toch prachtig zijn als cultureel erfgoed aan groene stroom kan doen?’’